Arnavutköy Eskiden Nereye Bağlı? Bir Semtin Hafızasında Yolculuk
Kimi yerlerin adı, haritada bir nokta olmaktan fazlasını fısıldar. Arnavutköy de öyle… Çocukluğumuzun Boğaz’a bakan ahşap evleri mi akla gelir, yoksa Terkos’un rüzgârı ve kuzey ormanlarının serinliği mi? Gelin, bu soruyu birlikte açalım: “Arnavutköy eskiden nereye bağlıydı?” Cevap tek değil; çünkü “Arnavutköy” hem Boğaziçi’nde Beşiktaş’a bağlı bir mahalle, hem de 2009’dan beri İstanbul’un en geniş hinterlandlarından birine sahip genç bir ilçe. İki irfanı birden dinleyelim.
Arnavutköy (İlçe): Köyden Beldeden İlçeye—Kökler ve Kırılma Anları
Bugünkü Arnavutköy ilçesinin hikâyesi, İstanbul’un kuzeyindeki köylerle başlıyor. 1963’e kadar Arnavutköy, Çatalca’nın Boyalık Bucağı’na bağlı bir köy statüsündeydi. 1963’te Eyüp’ten ayrılarak ilçe olan Gaziosmanpaşa’ya bağlandı; kentleşmenin ivmelendiği bu dönemde Arnavutköy merkez ve çevre köyler büyüdü. 1987’de belde statüsüne yükselen Arnavutköy, 22 Mart 2008’de Resmî Gazete’de yayımlanan kanunla (yürürlük 1 Ocak 2009) ilçe yapısına kavuştu. İlçeleşirken Çatalca’ya bağlı Durusu ve Hadımköy ile Gaziosmanpaşa’dan Boğazköy, Haraççı, Bolluca ve Taşoluk beldeleri yeni Arnavutköy çatısında birleştirildi. ([Vikipedi][1])
Bu yeniden yapılanmanın idari temelini, kamuoyunda “5747 sayılı Kanun” diye bilinen düzenleme oluşturdu. Belediye kayıtları, Boğazköy, Bolluca, Durusu, Haraççı, Hadımköy ve Taşoluk belediyelerinin Arnavutköy Belediyesi’ne ilhakı ile yapının somutlaştığını doğrular. Böylece 2009 yerel seçimleriyle birlikte Arnavutköy, “geniş alan + çok çekirdekli eski beldeler” modeline dayanan bir ilçe düzenine geçti. ([Arnavutköy Belediyesi][2])
Bu coğrafyanın kültürel ve ekolojik belleğini ise Terkos (Durusu) çevresi taşır: Roma’dan itibaren İstanbul’a su taşıyan isale hatları, kuzey ormanlarının korunagelen karakteri ve yerleşim sürekliliği ilçeye tarih-çevre bağlamı kazandırır. ([kulturelmiras.ibb.istanbul][3])
“Eskiden”i Doğru Okumak: İdari Bağlılık ≠ Tek Bir Cevap
“Eskiden nereye bağlıydı?” sorusu zaman dilimini netleştirince berraklaşıyor:
Yakın geçmiş: 1963–2008 arasında Gaziosmanpaşa, öncesinde Çatalca (Boyalık Bucağı). 1987–2008 arası “Arnavutköy beldesi” olarak anıldı. ([Vikipedi][1])
İlçeleşme sonrası: 2009’dan itibaren Arnavutköy ilçesi—eski beldelerin tek belediyede birleşmesi. ([Arnavutköy Belediyesi][2])
Bu tablo, İstanbul’un büyüme dalgalarıyla idari haritasının nasıl yeniden çizildiğini gösteriyor: Köyler beldeye, beldeler ilçeye dönüşürken sınırlarla beraber hizmet ölçeği ve kent politikaları da değişti. ([Arnavutköy Belediyesi][2])
Boğaz’daki Arnavutköy (Mahalle): Galata Kadılığı’ndan Beşiktaş’a
Bir de Boğaziçi kıyısındaki Arnavutköy var: Kuruçeşme ile Bebek arasında, yalılara yaslanan o zarif mahalle. Osmanlı döneminde idari olarak Galata Kadılığı’na bağlıyken, Cumhuriyet’le birlikte Beşiktaş ilçesi sınırlarında kaldı ve bugün de Beşiktaş’ın mahallelerinden biri. Belediyenin mahalle sayfaları ve ansiklopedik kayıtlar bu sürekliliği doğrular. Böylece “Arnavutköy” dendiğinde, iki farklı mekân adının tarih boyunca paralel bir hafıza kurduğunu unutmamış oluruz. ([Vikipedi][4])
—
Bugünün Yansımaları: Kuzey Eşiğinde Yeni Merkezler
Arnavutköy ilçesi, kuzey koridorunda konumuyla son on yılda İstanbul’un lojistik ve ulaşım stratejisinde öne çıktı. İlçe sınırlarında 2018’de hizmete giren yeni havalimanı ve çevresindeki yatırımlar, yerleşim dokusunu ve istihdam profilini dönüştürüyor. Bu değişim, bir yandan altyapı ve ulaşım ağlarını güçlendirirken, diğer yandan su havzaları ve orman ekosistemleri için dengeli planlamayı zorunlu kılıyor. ([Vikipedi][1])
Bu noktada “eskiden nereye bağlıydı?” sorusu, yalnızca bir nostalji değil; bugünün yönetişimi için de ipucu: Çok çekirdekli (Hadımköy–Durusu–Taşoluk vb.) bir ilçe yapısında eşgüdümlü hizmet, kıyıdan içeriye uzanan su ve doğa koruma hassasiyetleriyle birlikte düşünülmeli. ([Arnavutköy Belediyesi][2])
Geleceğe Bakış: İki Arnavutköy’ün Ortak Dersi
Beşiktaş’taki Arnavutköy, kültürel mirasın ince ayarıyla; kuzeydeki Arnavutköy ise mekânsal planlama ve ekoloji dengesinin ağırlığıyla konuşuyor. İkisinin ortak cümlesi şu: Kimlik, süreklilik ister.
Mahalle için: Kıyı siluetini, sivil mimariyi, gündelik hayatın ritmini korumak. ([Vikipedi][4])
İlçe için: Su havzalarını, orman kuşaklarını ve çok merkezli yerleşim ağını akıllı altyapıyla yönetmek. ([kulturelmiras.ibb.istanbul][3])
Bu bağlamda Arnavutköy’ün “eski bağlılıkları”, yeni kararların pusulası olabilir: Çatalca–Eyüp–Gaziosmanpaşa kökeni, bugün de sınır komşuluklarında bölgesel iş birliği potansiyeli yaratıyor; Beşiktaş’taki adaşı ise tarihî çevre yönetimi için örnek bir bellek sunuyor. ([Vikipedi][1])
—
Sonuç: “Eskiden”den “Yarına”—Arnavutköy’ün Çok Sesli Cevabı
Özetle:
Arnavutköy (ilçe), 1963’e kadar Çatalca, 1963–2008 arasında Gaziosmanpaşa bağlantılarıyla büyüdü; 2009’da çeşitli beldelerin birleşmesiyle müstakil ilçe oldu. ([Vikipedi][1])
Arnavutköy (Beşiktaş’taki mahalle) ise Osmanlı’da Galata Kadılığı, Cumhuriyet’te Beşiktaş idaresi içinde kaldı. ([Vikipedi][4])
“Arnavutköy eskiden nereye bağlı?” sorusunun cevabı, bizi tek bir tarihe değil, iki farklı Arnavutköy’ün hafızasına götürüyor. Tam da bu yüzden, bu semtin adı geçtiğinde akla sadece bir sınır çizgisi değil; kıyıyla orman arasında, suyla yol arasında, mirasla dönüşüm arasında kurulan köprü gelmeli.
[1]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Arnavutk%C3%B6y “Arnavutköy – Vikipedi”
[2]: https://www.arnavutkoy.bel.tr/icerik/belediye-hakkinda?utm_source=chatgpt.com “T.C. Arnavutköy Belediyesi – Belediye Hakkında”
[3]: https://kulturelmiras.ibb.istanbul/portfolio-item/arnavutkoy/ “Arnavutköy | Kültürel Miras”
[4]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Arnavutk%C3%B6y%2C_Be%C5%9Fikta%C5%9F “Arnavutköy, Beşiktaş – Vikipedi”